Шуъба (дар аввал-бахш) таърихи илм ва техника дар назди Институти таърих моҳи апрели соли 1980 таъсис ёфтааст. Мудири аввалини он номзади илмњои таърих Наврӯзов Гулрӯз Наврӯзович буд. Дар аввал дар Шўъба 6 нафар, аз ҷумла 5 корманди илмӣ кор мекарданд.

 Дар солҳои аввали таъсисёбии шўъба мавзӯи асосии таҳқиқоти он ташаккул ёфт. Ҳамин тариқ, се муҳаққиқ бо роҳбарии номзажи илми химия Р.Бобохоҷаев  таърихи илмҳои табиатшиносӣ ва се нафари дигар таҳти роҳбарии Г.Н.Наврӯзов -  таърихи илмҳои ҷамъиятшиносӣ ва масъалаҳои умумии илмшиносиро  мавриди таҳқиқ қарор доданд.

  Дар ду соли аввали таъсисёбӣ кормандони шуъба оид ба якчанд мавзӯъҳои таърихи илм мавод ҷамъ оварданд, ки аз ҷониби роҳбарияти институт умедбахш эътироф карда шуданд. Ҳамин тавр, дар солҳои 1980-1982. Г.Наврӯзов, Р. Бобоходжаев ва В.В.Дубовитский дар бойгонии марказии давлатии Узбекистон, бойгонии Ҷамъияти географии Русия (Ленинград), Архиви шӯъбаи ленинградии ИВАН, фонди дастнависҳо оид ба мавзӯъҳои худ аз Китобхонаи давлатии оммавии ба номи А.Навоӣ (Тошканд), БАН Академияи илмҳои СССР (Ленинград), коллексияи дастнависҳои Китобхонаи давлатии оммавии ба номи Салтиков-Шедрин (Ленинград)  маводи муҳимиро ҷамъоварӣ намуданд. Дар ҷараёни ин корҳо миқдори зиёди мавод оид ба таърихи омӯзиши Тоҷикистон аз ҷониби олимони рус ва Аврупои Ғарбӣ дар нимаи дуюми асри XIX -ибтидои асри XX  ҷамъ оварда шуд, ки ба шўъба имкон дод, ки мавзуъҳои афзалиятноки таҳқиқи таърихи илми Тоҷикистонро дар ин давра ҷудо намояд.

 Солҳои 1983-1985 В.В.Дубовитский ва Р.Бобохоҷаев маълумоти бойгониро оид ба таърихи таҳқиқи табиатшиносию илмӣ ва иҷтимоию илмии Тоҷикистон дар нимаи дуюми асри XIX -ибтидои асри XX, ки дар як сарчашмаи нодир (дар 2 нусха мавҷуд аст), ки дорои характери конволюсионӣ "Маҷмӯаи Туркистон"  мебошад, ҷамъоварӣ намудаанд, ки он дар охири асри XIX аз ҷониби библиографҳои рус Бедгер ва Иванов сохта шудааст. Онҳо инчунин маводро дар бораи ҳамон мавзӯъ, ки солҳои 1870-1918 дар рӯзномаи "Туркстанские ведомости" - мансабдори давлатии маъмурияти генерал -губернатории Туркистон нашр шудаанд, ҷамъ овардаанд.

 Ин корҳои  анҷомёфта барои дар оянда таҳқиқ намудани мавзӯи саҳми олимони рус дар омӯзиши Тоҷикистон дар нимаи дуюми асри XIX - ибтидои асри XX заминаи мусоиди сарчашмавиро  фароҳам овард.

 Маҳз дар асоси ҳамин мавод соли 1982  омодасозии монографияи дастаҷамъии доир ба саҳми муҳаққиқони рус ба омӯзиши ҷомеашиносии қаламрави Тоҷикистон дар охири асри XIX - ибтидои асри XX оғоз ёфта, соли 1986 нашр шуд.

 Мавҷуд набудани мавзуи таҳқиқотӣ доир ба таърихи илми асримиёнаги камбудии асосии шуъба дар солҳои аввали таъсисёбиаш ба ҳисоб меравад.  Сабаби ин нарасидани кадрҳои донандаи матни классикӣ ва забони арабӣ буд. Соли  1981 бо ҷалби  муҳаққиқи масъалаҳои таърихи асримиёнагии астрология ва астрономия - И.Ҳоҷиев ин мушкили ҳалли худро ёфт. Маҳз ӯ то соли 1992  самти фаъолияти  шуъбаро доир ба таҳқиқи таърихи асримиёнагии математика ва физикаи Шарқ раҳбарӣ менамуд.

 Ҳоҷиев И. ва И.Муҳаммадиев ба коркардии илмии як қатор проблемаҳои таърихи асримиёнгаии илмҳои табиатшиносӣ ва дақиқи Шарқ шурӯъ карданд. Дар байни онҳо: омӯзиши таърихи табиатшиносӣ; эссеҳо дар бораи олимони алоҳидаи Шарқи Наздик ва Миёна дар асрҳои VIII - XIX; ошкор,  таҳқиқ ва ворид намудани  манбаъҳои хаттии асримиёнагӣ оид ба илмҳои дақиқ ва табиатшиносӣ  ба гардиши илмӣ; тартиб додани феҳристи мукаммали осори арабӣ - форсӣ ва ғайра доир ба илмҳои табиатшиносӣ (физика, математика, астрономия, химия ва ғайра), ки дар китобхонаҳои ҷумҳурӣ ва китобхонаҳои шахсӣ нигоҳ дошта мешаванд; методикаи таълими фанҳои табиатшиносӣ асрҳои миёна дар Шарқ; рушди механика ва асбобҳои илмӣ асрҳои миёна дар Шарқ.

 Яке аз мавзӯъҳои муҳим барои кормандони шўъба тӯли солҳои зиёд тартиб додани луғати арабӣ-форсӣ-тоҷикӣ-русии истилоҳоти табиатшиносии Шарқи асрҳои миёна, инчунин омодагӣ ба нашр ва нашри осори нодир ва пурарзиштарин рисолаҳои олимон ва мутафаккирони асрҳои миёна оид ба илмҳои табиӣ ва техникӣ буд.

 Дар ин давра, ходими калони илмї Ҳоҷиев И. ва И.Муҳаммадиев мавзӯъҳоро дар бораи саҳми олимони тоҷик Муҳаммад Наҷмуддинхон (асрҳои XVI-XVII) ва Баҳоуддин Омулӣ (XVII) дар математикаи ҷаҳон таҳия карда намудаанд. Ҳамин тавр "Рисола дар бораи алгебра" -и Муҳаммад Наҷмиддинхон соли 1983 омода ва бо забони русӣ ва тоҷикӣ дар асоси ягона дастнависи рисолаи алгебравии ин олими камшумори асримиёнагии тоҷик нашр шуд. Назарияи алгебравии муодилаҳои квадратӣ ва хатӣ, истихроҷи решаҳои мурракаб ва ғайра дар дастнавис бо шеъри зебо ба забони тоҷикӣ оварда шудааст. И. Ҳоҷиев  рисоларо ба забони русӣ тарҷума карда, чопи факсимилӣ, натиҷаи таҳқиқи илмӣ ва шарҳи математикӣ ва инчунин луғати истилоҳиашро нашр намуд.

 Дертар кор дар ин самт аз ҷониби доктори илмҳои таърих A. Комилов  идома ёфт. Асарҳои ӯ оид ба таърихи асримиёнагии физика, математика ва астрономияи Шарқна дар Тоҷикистон ва берун аз он хеле маълуманд.

 Аз ҷумла, вай вазъи илмҳои физика ва риёзиро дар Мавераннаҳр ва Хуросон дар асрҳои XIII-XVIII-ро омӯхтааст. Саҳми мактаби илмии Абӯмаҳмуди Хуҷандӣ (асри X) дар таҳияи масъалаҳои геометрияи классикӣ ва алгебра (муодилаҳои дифференсиалӣ) таҳқиқ карда шуданд. Бори аввал системаи педагогии таълими фанҳои дақиқ ва табиатшиносӣ дар мактаби асримиёнагии Шарқ мавриди таҳқиқ қарор гирифтааст. "Луғати мухтасари тавзеҳи таърихи математика", ки аз ҷониби А.Комилов тартиб дода шудааст, аллакай дар Тоҷикистон ду нашраш аз чоп баромадааст, ки дар байни донишҷӯёни ихтисосҳои техникӣ ва таърихшиносон талаботи зиёд дорад.

 Сектори таърихи илм ва техника аз аввал вазифаҳои ҳамоҳангсозии дар Тоҷикистон ба ӯҳда гирифт. Ҳамин тавр, дар солҳои 1981-1986. корммандони шўъба, якчоя бо олимони Донишгоњи давлатии Точикистон ба номи В.И. Ленин ва Донишгоњи давлатии омўзгории ба номи Т.Г.Шевченко монографияи дастаҷамъии "Тоҷикистон дар асарҳои муҳаққиқони пешазинқилобии Русия (нимаи дуюми асри XIX - аввали асри XX)", Душанбе, "Дониш", 1986, ки саҳми назарраси Институт дар рушди мушкилоти таърихӣ ва илмии минтақавӣ буд аз чоп бароварданд.

 Самти дигари омӯзиши таърихи илму техникаи халқи тоҷик омӯзиши тибби анъанавӣ мебошад. Бояд қайд кард, ки дониш дар ин самт ҳоло ҳам аҳамияти илмӣ, амалӣ ва тарбиявӣ дорад. Тадқиқотҳо дар ин самт дар шӯъба дар самтҳои зерин таҳия шудаанд:

- омӯзиши таърихи умумии тибби анъанавӣ аз XII то имрӯз;

- саҳми тибби анъанавии тоҷик дар рушди соҳаҳои алоҳидаи тибби назариявӣ ва амалӣ;

- систематикунонии тибби зардуштӣ ва тибби Авиценна дар доираи талаботи Созмони Ҷаҳонии Тандурустї;

- омода ва нашри асарҳои тиббии давраи қадим ва асрҳои миёна; ба забони муосири тоҷик.

- пешбурд ва татбиқи усулу воситаҳои тибби анъанавии тоҷик дар амалияи тибби муосири ҷаҳонӣ.

 Дар доираи вазифаҳои ба миён гузошташуда, то имрӯз, таърихшиносони тоҷик бори аввал систематикунонии тибби зардуштӣ ва асримиёнагии Шарқро анҷом додаанд. Аз нуқтаи назари илми муосир, қариб ҳамаи рисолаҳои тиббии боқимонда аз VIII пеш аз милод таҳлил карда шудаанд, ки то асри 15 аз ҷониби намояндагони тибби анъанавии тоҷик ва аҷдоди онҳо сохта шудааст. Натиҷаи фаъолияти доктори илми тиб Ю. Нуралиев хеле назаррас мебошад.  Аз ҷумла якчанд монографияи муҳими ӯ нашр карда шуд: Системаи тиббии Авитсенна. М, Илм, 2005; Тибби давраи Сомониён. Душанбе, 1999; Саҳми Ибни Сино дар табобати уролития, Душанбе, 1999. Охиринаш дар давоми солҳои 2000-2010. 17 маротиба, аз ҷумла дар Русия се маротиба бо забони русӣ дар Булғористон, се маротиба бо забони булғорӣ дар Булғористон ва панҷ маротиба дар Эрон ба забони форсӣ дубора чоп карда шуд.

 Системаи тиббии Ибни Сино дар  Эрон, Чин, Россия, Қазоқистон ва дигар кишварҳои ИДМ бомуваффақият муаррифӣ шудааст. Дар Интернет зиёда аз 5 ҳазор истинод ба асарҳои номбурда Ю.Н.Нуралиев мавҷуд аст.

 Шўъбаи таърихи илм ва техника ба маркази воқеии ҳамоҳангсоз табдил ёфт, ки дар он ҳама монографияҳо ва рисолаҳои дар Тоҷикистон навишташуда оид ба таърихи илм ва техника муҳокима ва тавсия дода мешуданд.

Яке аз вазифаҳои шўъба аз замони таъсисёбӣ дар соли 1980 ҳамоҳангсозии фаъолияти шӯъбаи тоҷикистонии Ассотсиатсияи миллии советии таърихи табиатшиносӣ ва техникаи Академияи илмҳои СССР (СНОЙФЕТ) гардид. Шӯъбаи СНОЙФЕТ дар Тоҷикистон соли 1966 таъсис ёфта, аз 5 бахш иборат буд: таърихи илмҳои физика ва математика; таърихи илмҳои химия ва биология; таърихи илмҳои геологӣ ва ҷуғрофӣ; таърихи тиб ва бахши таърихи меъморӣ ва сохтмон, соли 1979  дар структураи он секцияи Ленинобод ташкил карда шудааст,  соли 1981 - Бахши Кӯлоб. Аз замони таъсисёбии TO СНОЙФЕТ  ва то соли 1991 раиси он академик М.С.Асимов буд. Соли 1982 Шўъба 85 нафар аъзоён ва фаъолонро, аз ҷумла 8 академик, 5 узви вобастаи Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон, 14 доктор ва 26 номзади илмро муттаҳид кардааст. Вазифаҳои шўъба ташкил ва ҳамоҳангсозии тадқиқоти илмӣ дар таърихи илм ва техника, баргузории конфронсҳои илмӣ, мусоидат ба интишори натиҷаҳои тадқиқот ва тайёр кардани кадрҳои илмиро дар бар мегирифтанд.

      Дар солҳои 1981-1990  аъзоёни TO СНОЙФЕТ  оид ба бист мавзӯъ тадқиқот анҷом доданд, як қатор монографияҳо омода карданд ва анъанавии солонаи "Хонишҳои Авицена" -ро гузарониданд. Бо мақсади вусъат додани тадқиқоти илмӣ оид ба таърихи илм ва техника дар Тоҷикистон, бисёре аз ҷаласаҳои ин конфронси солона на танҳо дар Душанбе, балки дар Ленинобод ва Кӯлоб низ баргузор шуданд.

Моҳи апрели соли 1983 ТО СНОЙФЕТ дар Душанбе конфронси илмӣ бахшида ба 50 -солагии муҳимтарин рӯйдоди илми тоҷик - аввалин конфронси илмӣ оид ба омӯзиши қувваҳои истеҳсолкунандаи Тоҷикистон, ки 10-16 апрели соли 1933 дар Ленинград баргузор шуд ва дар бисёре аз эҳтиром ба омӯзиши илмӣ ва рушди иқтисодии ҶШС Тоҷикистон дар давраи Шӯравӣ асос гузошт. Олимони пешкадами Академияи фанҳои РСС Тоҷикистон, донишгоҳҳои кишвар, институтҳои соҳавӣ натиҷаҳои татбиқи барномаҳои тадқиқотиро, ки ним аср пеш дар соҳаи ҷойгиркунии қувваҳои истеҳсолкунанда, иншооти истихроҷи маъдан, гидроэнергетика, хочагии кишлок ва дигар сохахо.

Моҳи марти соли 1984. бо ташаббус ва кумаки секцияи таърихи химияи ТО СНОЙФЕТ бахшида ба 150 -солагии зодрузи олими бузург, асосгузори қонуни системаи даврии элементҳо Д.И.Менделеев як қатор чорабиниҳо гузаронида шуданд. Дар доираи ин чорабиниҳо, ба ғайр аз ҷаласаи якҷояи Шӯрои сексияи химияи физикӣ ва коллоидии Раёсати марказии Ҷамъияти умумииттифоқии химиявии ба номи В.И. Д.И.Менделеев, сексияи химияи пайвастагиҳои координатсионии Шӯрои илмии Академияи илмҳои СССР оид ба химияи ғайриорганикӣ ва Шӯрои илмӣ-методии Вазорати маълумоти олии СССР, Олимпиадаи XVIII умумииттифоқии мактаббачагон аз фанни химия дар Душанбе баргузор гардид.

Моҳи майи ҳамон сол дар Душанбе бахшида ба 100 -солагии зодрӯзи биологи барҷастаи шӯравӣ, асосгузори паразитологияи тиббии Тоҷикистон академик Е.Н.Павловский конфронси илмӣ баргузор гардид.

Саҳми назаррас дар таърихи илми Тоҷикистони Шӯравӣ дар соли 1992 омода ва нашри монографияи Г.Н.Наврӯзов "Ташаккули маркази илмӣ дар Тоҷикистон (1924-1950)" буд. Дар китоб дар асоси сарчашмаҳои ҳуҷҷатӣ, маводи бойгонии Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон, адабиёти мавҷуда бори аввал заминаҳои асосии ташкили корҳои илмӣ -тадқиқотӣ дар Тоҷикистон, пеш аз ҳама, фаъолияти экспедитсионии илмии Академия инъикос ёфтааст. илмҳои СССР, ки натиҷаҳои онҳо барои пайдоиши пойгоҳи тоҷикии Академияи илмҳои СССР ва муассисаҳои соҳавии тадқиқотӣ, муассисаҳои таълимӣ ва оғози омодасозии кадрҳои илмӣ ва илмию педагогӣ барои ҷумҳурӣ аҳамияти калон доштанд дар солхои пеш аз чанг. Илова бар ин дар асари мазкур  натиҷаҳои асосии фаъолияти илмӣ ва илмӣ-ташкилии Филиали тоҷикистонии Академияи илмҳои СССР дар солҳои вазнини Ҷанги Бузурги Ватанӣ ва дар давраи баъдиҷангӣ, ки омили ҳалкунандаи ташкил кардани Академияи илмҳои Тоҷикистон гардид, инчунин нақши муассисаҳои илмии марказии СССР дар ташаккул ва инкишофи илм дар ҷумҳурӣ инъикос ёфтааст.

Дар соли 2014 асари биобиблиографии “таджикские ученые. (Древность и средневековые)” ба табъ расид. Соли 2017 асари камёфти Аҳмади Дониш “Манозирулкавокиб” ва соли 2020 асари нуҷумии Абдурраҳмон Суфӣ, ки мансуби давраи Сомониён аст, бо тавзеҳоти илмӣ аз алифбои ниёгон ба алифбои срилики тоҷикӣ баргардон ва чоп шуданд. Соли 2021 монографияи д.и.т. Қурбонов Б. “Вклад ученных Мавераннахра и Хорасана в формирование и развитие химической науки в VIII-XII вв.”.  нашр шуд.

Ҳоло  фаъолияти шуъба таҳияи асари  «Таърихи илм ва техникаи халқи тоҷик, аз замонҳои қадим то имрӯз» равона шудааст.